Een avond Sjostakovitsj
Een avond Sjostakovitsj
10 april 2017
Het was om meerdere redenen een zeer bijzonder, om niet te zeggen uniek concert, dit Dmitri Sjostakovitsj-programma. Want, wanneer zag en hoorde u nou een liederencyclus met een pianotrio, hoe vaak zag u een dochter met haar vader optreden en hoorde u ooit eerder de door Viktor Derewianko voor pianotrio en slagwerk gearrangeerde vijftiende symfonie van Sjostakovitsj? Ik denk dat uw antwoord op deze drie vragen ‘nooit’ of op zijn best ‘zelden’ zal zijn. Voor mij was dat in elk geval ‘nooit’ voor de twee werken tot ik me begon voor te bereiden op deze naklank.
Het was een goed besluit van de uitvoerenden om het programma om te draaien en te beginnen met de Zeven Romances op gedichten van Aleksandr Blok. Misten we de teksten bij deze liederen? Ik vond het wel jammer, maar sopraan Katrien Baerts vertrouwde mij na afloop toe dat het wellicht beter was zo voor haar en onze concentratie. Stel je het geritsel voor als pakweg duizend mensen min of meer gelijktijdig hun blaadje omslaan op een intiem en verstild moment! Overigens, had geen van de musici de telefoon gehoord die ergens voor de pauze afging.
De zeven gedichten van Blok vormen geen aparte cyclus, maar zijn door Sjostakovitsj geselecteerd uit het werk van Blok. Tja, en dan de jonge sopraan Katrien Baerts: wat een prachtstem, sterk in alle klankkleuren en registers. Verstild en ingetogen waar de tekst dat vroeg, melodieus en beschouwend in ‘we were together’ en krachtig als het moest stormen. In ‘Sleepy City’ dwaalden we mee door de verstilde straten van St Petersburg in de ochtend.
En even prachtig begeleid door de instrumentalisten, soms alleen, soms met z’n tweeën, en alleen als trio in het laatste lied. Meeslepende en veelal melancholische muziek, echt vrolijk wordt het nergens, maar noch de gedichten van Blok, noch de omstandigheden waarin Sjostakovitsj zich bevond rond 1967 geven daar ook aanleiding toe. Katrien Baerts heeft dit werk eenmaal eerder uitgevoerd in België, maar voelde zich zeer geïnspireerd door deze Russische instrumentalisten die op hun beurt verrukt waren van haar zang en haar dictie.
Na de pauze volgde de door Derewianko gearrangeerde vijftiende symfonie van Sjostakovitsj met naast het trio een indrukwekkende slagwerkopstelling. Opvallend is dat de naam van Viktor Derewianko in de flyer noch in de per email gestuurde informatie wordt genoemd. Daarom iets meer over hem. Evenals Vjatsjeslav Poprugin rondde hij zijn pianostudie af aan de beroemde Moskouse Gnessin Muziek Academie en was daar professor tot hij in 1974 naar Israël emigreerde, alwaar hij professor werd aan Muziek Academie van de Universiteit van Tel Aviv. Hij mocht graag andermans werk arrangeren: behalve de vijftiende symfonie van Sjostakovitsj, onder andere ook Prokofiev’s Visions fugitives voor viool en piano, Mahler’s Kindertotenlieder voor cello en piano en Bach’s Chaconne voor viool en cello. Zijn arrangement van de vijftiende van Sjostakovitsj wordt ook wel – en mijns inziens niet onterecht – aangeduid als werk van Sjostakovitsj-Derewianko.
Vrijwel onmiddellijk vanaf het begin draagt dit werk ook in zijn bewerking de onmiskenbare handtekening van Sjostakovitsj, o.a. met het vertrouwde DSCH-thema. Door de bewerking is het – als het ware – een naakte, uitgeklede, maar daardoor transparante versie van de orkestrale versie. De slagwerkers beginnen en eindigen het werk en spelen de volledige symfoniepartij, maar nergens te dominerend. De pianist vertolkt blazers, maar ook strijkers en bespeelt tevens de celesta. Prachtig wisselen de delen elkaar in tempi en klankkleuren af. Schitterende soli en duetten horen we in het tweede deel. Aan het einde de volkomen niet-Sjostakovitsj-achtige slotakkoorden.
Ondanks Gerard op het Velds voortreffelijke inleiding op het concert, heb ik de meeste citaten (o.a. Glinka, Wagner, Mahler) gemist; alleen dat niet te missen citaat uit Wilhelm Tell van Rossini heb ik gehoord en getuige de lichte siddering door de zaal met mij vele anderen. Ook het twaalftoons thema heb ik gemist. Niettemin heb ik enorm genoten van deze unieke avond.
En tenslotte nog twee aanraders:
- Sjostakovitsj is de hoofdpersoon in de nieuwste roman ‘Het tumult van de tijd’ van Julian Barnes, waarin hij prachtig de angsten, kwellingen, artistieke en persoonlijke worstelingen en noodgedwongen compromissen beschrijft van een creatieve geest ten tijde van het Sovjetregime.
- Op YouTube kunt u de door Mezzo in 2010 uitgezonde vertolking vinden van de vijftiende symfonie met Haitink en RCO: ontroerend mooi!
Wilt u de liedteksten van de Zeven Romances op gedichten van Aleksandr Blok nog eens nalezen? Op deze website vindt u een transcriptie en Engelse vertaling.